(چه شغلی برای چه شخصیتی مناسب تر است؟)

 در طول یکصد سال اخیر، همیشه روان شناسانی سعی داشته اند با اندازه گیری و سنجش بعضی خصوصیات و ویژگی های رفتاری، به پیش بینی هایی درباره رفتار فرد در آینده، از جمله «انتخاب شغل» نایل آیند ؛ امّا رفتارهایی مانند «انتخاب شغل»، دارای ابعاد گوناگونی هستند، آن قدر گوناگون که کار پیش بینی را مشکل تر می کنند.

اگرچه شخصیت، یک کلّیت روانی است که انسانی را از انسان دیگر متمایز می کند و نمی توان تعریفی صرفا ذهنی برای آن ارائه داد، با وجود این، شناخت هر کسی، سر نخ هایی برای درک رفتارهای وی (مانند: انتخاب شغل او) به دست می دهد.

    شخصیت هر کس را یک سری خصلت ها تشکیل می دهند که هم آشکار هستند و هم پنهان. به طور مثال، جریان تصمیم گیری، یکی از خصلت های شخصیتی است که با خصوصیات دیگر فرد، ارتباط نزدیک دارد. در اکثر مطالعات «انتخاب شغل»، معلوم شده است: آن عده که شناخت و پندار واقعی از خود دارند (خودْپنداره آنها خیالی و توهمی و... نیست)، در انتخاب شغل، استوارتر و باثبات ترند. پژوهش های مبتنی بر روش های علمی نشان داده است که: کسانی که دارای خصوصیات شخصیتی مشخص هستند، به سوی مشاغلی خاص کشیده شده اند.

در هر صورت، تذکر این نکته ضروری است که نظریه های علوم انسانی و علوم اجتماعی عموما، و نظریه های روان شناسی و روان شناسی حرفه ای خصوصا، تحت تأثیر تاریخ و فرهنگ و مذهب جامعه و مبانی اقتصادی آن هستند ؛ نکته ای که همواره باید به آن، توجه کافی مبذول داشت. اغب کسانی که در مشاوره حرفه ای فعالیت دارند، معتقدند که عوامل متعددی در انتخاب شغل، دخالت دارند. از جمله موریل و فارست می گویند: «در مشاوره و راهنمایی حرفه ای، عواملی مانند: علایق و توانایی های جسمی و روانی، نیازهای فردی و اجتماعی، رشد شخصیت، اطلاعات شغلی و آموزش شغلی اهمیت دارند».

نقش فرهنگ به طور کلی و خانواده به طور خاص در انتخاب شغل، کاملاً واضح است. برای مثال، خانواده های ژاپنی و امریکایی به شغل های «تجارت» و «مدیریت»، اهمیت خاصی می دهند و بچه های خود را به انتخاب این گونه شغل ها تشویق می کنند. همچنین در ایران به مشاغل «پشت میزنشینی» اهمیت می دهند و خانواده ها بچه هایشان را به احراز مشاغل دولتی و اداری تشویق می کنند و به عبارت دیگر، دنبال «آب باریک (حقوق ثابت)» و تأمین اجتماعی (بیمه و بازنشستگی و...)اند. تأثیر خانواده نیز روی فرزندان به شکل های گوناگون است. از جمله، گاهی والدین، فرزندان خود را به انتخاب شغل هایی که در خانواده آنها مرسوم بوده است تشویق می کنند.

روان شناسان معتقدند زمانی که فرد، «هویت جنسی» خود را شناخت، به تدریج «آرزوهای شغلی» در او پدیدار می شود. تایلر در یک تحقیق میدانی متوجه شد که دخترها به کارهای ظریف و پرحوصله علاقه مندند و به عکس، پسرها به کارهایی که احتیاج به نیروی جسمانی دارد، علاقه بیشتری دارند.

حال به تقسیم بندی های مشاغل توسّط روان شناسان گوناگون می پردازیم.

تقسیم مشاغل بر مبنای اقتصاد

روان شناسی به نام هات، مشاغل را از نظر اقتصادی به شرح زیر تقسیم کرده است: 1 . سیاسی، 2 . حرفه ای، 3 . تجاری، 4 . تفریحی، 5 . کشاورزی، 6 . کارهای دستی، 7 . نظامی، 8 . رفاهی.

تقسیم مشاغل بر مبنای علایق

استرانگ، روان شناسی است که تمام شغل ها را بر اساس علایق به هفت گروه عمده تقسیم کرده است: 1 . شغل های علوم زیستی، 2 . شغل های علوم فیزیکی، 3 . شغل های تکنیکی (فنی)، 4 . شغل های خدمات رفاهی، 5 . شغل های تجاری کوچک، 6 . شغل های تجاری بزرگ، 7 . شغل های ادبی.

همچنین روان شناس دیگری به نام کودر، در ترجیح سنج شغلی، علایق را به ده گروه طبقه بندی کرده است که عبارت اند از:

1 . رغبت به فضای باز:بعضی افراد کارهایی را ترجیح می دهند که در محیط بسته و محدود نباشد، مانند: کشاورزان، رانندگان جاده و جنگلبانان.

2 . رغبت مکانیکی: افرادی که تمایل دارند با وسایل و ابزاری مکانیکی کار کنند، مانند: تعمیرکاران اتومبیل و کارگران صنایع.

3 . رغبت محاسباتی:افرادی که علاقه مندند با آمار و ارقام کار کنند، مانند: بازرسان مالی، حسابداران و کارمندان بانک.

4 . رغبت علمی:کسانی که علاقه مندند به کشف مسائل علمی نظری (تئوریک) یا تجربی بپردازند، مانند: کارآگاهان پلیس، استادان فلسفه، تحلیلگران سیاسی و زیست شناسان.

5 . رغبت تماس با مردم:کسانی که می خواهند با مردم در تماس باشند، مانند: خبرنگاران، فروشندگان، مسئولان روابط عمومی ها و پلیس های راهنمایی.

6 . رغبت هنری:کسانی که به تولید آثار هنری و خلاقیتْ توجّه دارند، مانند: نقّاشان، معماران، آرایشگران، نجّارها، بازیگران و کارگردان ها.

7 . رغبت ادبی:کسانی که به نوشتن، خواندن و تألیف می پردازند، مانند: فیلم نامه نویسان، تاریخ نویسان، شاعران و نویسندگان.

8 . رغبت موسیقایی:کسانی که به کار دائمی با اصوات و یا نواختن آلات موسیقی علاقه مندند، مانند: نوازندگان، صدابرداران و تنظیم کنندگان قطعات.

9 . رغبت خدمات اجتماعی:گروهی که علاقه مندند به مردمِ نیازمند کمک کنند، مانند: پرستاران، مشاوران روان شناسی بالینی و مددکاران.

10 . رغبت به کار دفتری:کسانی که به کارهای دقیق و با نظم و ترتیب، علاقه مندند، مانند: کارمندان دفتری ادارات.